Có thể tóm tắt một số hoạt động dạy học trên lớp với BĐTD:
Hoạt động 1: HS lập BĐTD theo nhóm hay cá nhân với gợi ý của GV.
Hoạt động 2: HS hoặc đại diện của các nhóm HS lên báo cáo, thuyết minh về BĐTD mà nhóm mình đã thiết lập.
Hoạt động 3: HS thảo luận, bổ sung,
chỉnh sửa để hoàn thiện BĐTD về kiến thức của bài học đó. GV sẽ là người
cố vấn, là trọng tài giúp HS hoàn chỉnh BĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến
thức của bài học.
Hoạt động 4: củng cố kiến thức bằng
một BĐTD mà GV đã chuẩn bị sẵn hoặc một BĐTD mà cả lớp đã tham gia chỉnh
sửa hoàn chỉnh, cho HS lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đó.
Lưu ý: - BĐTD là một sơ
đồ mở nên không yêu cầu tất cả các nhóm HS có chung một kiểu BĐTD, GV
chỉ nên chỉnh sửa cho HS về mặt kiến thức, góp ý thêm về đường nét vẽ,
màu sắc và hình thức (nếu cần).
- Các BĐTD giới thiệu trong bài viết này
đều có nhiều màu sắc (chữ thuộc nhánh nào thì cùng màu với nét vẽ của
nhánh đó). Tuy nhiên, do điều kiện in báo nên tất cả chỉ có màu đen (bạn
đọc có thể xem các BĐTD với đủ màu sắc này trên bài cùng tên ở báo giáo
dục thời đại điện tử www.gdtd.vn).
Sử dụng BĐTD sẽ dễ dàng hơn trong việc
phát triển ý tưởng, tìm tòi xây dựng kiến thức mới. Nhờ sự liên kết các
nét vẽ cùng với màu sắc thích hợp và cách diễn đạt riêng của mỗi người,
BĐTD giúp bộ não liên tưởng, liên kết các kiến thức đã học trong sách
vở, đã biết trong cuộc sống… để phát triển, mở rộng ý tưởng. Sau khi HS
tự thiết lập BĐTD kết hợp việc thảo luận nhóm dưới sự gợi ý, dẫn dắt của
GV dẫn đến kiến thức của bài học một cách nhẹ nhàng, tự nhiên.
Có thể tóm lược tổ chức hoạt động dạy học với BĐTD như sau:
Qua nghiên cứu lí luận và thực nghiệm
dạy học ở một số trường cho thấy, sử dụng BĐTD trong dạy học kiến thức
mới giúp HS học tập một cách chủ động, tích cực và huy động được tất cả
HS tham gia xây dựng bài một cách hào hứng. Với sản phẩm độc đáo “kiến
thức + hội họa” là niềm vui sáng tạo hàng ngày của HS và cũng là niềm
vui của chính thầy cô giáo và phụ huynh HS khi chứng kiến thành quả lao
động của học trò của mình. Cách học này còn phát triển được năng lực
riêng của từng học sinh không chỉ về trí tuệ (vẽ, viết gì trên BĐTD), hệ
thống hóa kiến thức (huy động những điều đã học trước đó để chọn lọc
các ý để ghi), khả năng hội họa (hình thức trình bày, kết hợp hình vẽ,
chữ viết, màu sắc), sự vận dụng kiến thức được học qua sách vở vào cuộc
sống.
Trước đây, các tiết ôn tập chương một số
GV cũng đã lập bảng biểu, vẽ sơ đồ, biểu đồ,… và cả lớp có chung cách
trình bày giống như cách của GV hoặc của tài liệu, chứ không phải do HS
tự xây dựng theo cách hiểu của mình, hơn nữa, các bảng biểu đó chưa chú ý
đến hình ảnh, màu sắc và đường nét. Gần đây, sau một số đợt tập huấn
của Dự án THCS II, nhiều GV đã áp dụng thành công dạy học với việc thiết
kế BĐTD. Có thể kể đến một số trường tham gia dự án THCS II sau khi
được tập huấn về đổi mới PPDH (trong đó có nội dung thiết kế, sử dụng
BĐTD) đã triển khai và bước đầu tạo một không khí sôi nổi, hào hứng của
cả thầy và trò trong các sinh hoạt ở tổ chuyên môn cũng như hoạt động
dạy học của nhà trường, là một trong những nội dung quan trọng của phong
trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ
GD&ĐT đang đẩy mạnh triển khai.
BĐTD một công cụ có tính khả thi cao vì
có thể vận dụng được với bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà
trường hiện nay. Có thể thiết kế BĐTD trên giấy, bìa, bảng phụ,… bằng
cách sử dụng bút chì màu, phấn, tẩy,… hoặc cũng có thể thiết kế trên
phần mềm BĐTD. Với trường có điều kiện cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin
tốt có thể cài vào máy tính phần mềm Mindmap cho GV, HS sử dụng, bằng
cách vào trang web www.download.com.vn gõ vào ô “tìm kiếm” cụm từ
Mindmap, ta có thể tải về bản demo ConceptDraw MINDMAP 5 Professional,
phần mềm này không hạn chế số ngày sử dụng và việc sử dụng nó cũng khá
đơn giản.
Bước đầu cho phép kết luận: Việc vận
dụng BĐTD trong dạy học sẽ dần hình thành cho HS tư duy mạch lạc, hiểu
biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề một cách hệ thống,
khoa học. Sử dụng BĐTD kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác
như vấn đáp gợi mở, thuyết trình,… có tính khả thi cao góp phần đổi mới
PPDH, đặc biệt là đối với các lớp ở cấp THCS và THPT.
TS.Trần Đình Châu – Dự án Phát triển GD THCS II- Bộ GD & ĐT
TS. Đặng Thị Thu Thủy - Viện Khoa học Giáo dục VN